Lekcja 1

Cele:

  • sprawnie posługujesz się językiem polskim,
  • nie dajesz się zaskoczyć i rozumiesz znaczenia słów istniejących od dawna w języku polskim i tych nowoutworzonych (umiesz kombinować w tym zakresie),
  • potrafisz zaskoczyć innych sprawnością językową i wymyślanymi słowami :-)

Kryteria sukcesu:

wiesz, rozumiesz, czym jest:

/

  • /DEFINICJA SŁOWNIKOWA
  • DEFINICJA SŁOWOTWÓRCZA
  • WYRAZ PODZIELNY SŁOWOTWÓRCZO
  • WYRAZ NIEPODZIELNY SŁOWOTWÓRCZO
  • WYRAZ PODSTAWOWY
  • WYRAZ POCHODNY//



Neologizmy-PolszczyznaPL.png

RANKING NAJPOPULARNIEJSZYCH NEOLOGIZMÓW:

polszczyzna.pl




No to zaczynamy…

1. Spróbuj na początek podać definicję słowa DOM (taką np. która mogłaby się znaleźć w słowniku języka polskiego)

slonce-fance-pagorek_~u16469443.jpgdom_na_glowie_385.jpg
820844

dom -budynek przeznaczony na mieszkania, na pomieszczenia dla zakładów pracy, instytucji; 2 mieszkanie, pomieszczenie mieszkalne, miejsce stałego zamieszkania; 3 rodzina, domownicy; mieszkanie wraz z jego mieszkańcami.

Taka definicja to definicja słownikowa, tłumacząca znaczenie danego wyrazu, odsyłająca bezpośrednio do przedmiotu.

Inny przykład: definicja słownikowa słowa KOT: zwierzę domowe o miękkiej sierści, długim ogonie, długich wąsach i łapach zakończonych pazurami itd.

Cwiczenie 1

Spróbuj podać definicję słownikową słowa krzesło i rower


Każdy wyraz w języku polskim posiada definicję słownikową, jest jednak spora grupa wyrazów, która oprócz definicji słownikowej posiada jeszcze definicję słowotwórczą.

Przyjrzyj się podanym niżej definicjom słowotwórczym i spróbuj wywnioskować czym różni się definicja słownikowa od definicji słowotwórczej:

kotek - 'mały kot'
domek - 'mały dom'
płotek - 'niski płot'
rybak - 'ktoś, kto łowi ryby'
pływalnia - 'miejsce, w którym się pływa'
spawacz - 'ktoś, kto spawa'

definicja słowotwórcza wyrazu - to taka definicja, która nie tylko tłumaczy dany wyraz, ale przede wszystkim podaje, od jakiego innego wyrazu został utworzony nowy wyraz w języku polskim, np. wyraz domek został utworzony od wyrazu dom.

Cwiczenie 2

podaj definicje słowotwórcze wyrazów:

a) kobietka ………………….
b) książeczka ……………………
c) murarz …………………
d) pisarz …………………..
e) domownik ……………………
f) czytelnik …………………………


Kolejne dwa pojęcia też są proste - WYRAZ PODSTAWOWY I WYRAZ POCHODNY

Wróćmy do słowa 'kotek'

kotek - 'to mały (lub miły) kot' (podałam właśnie definicję słowotwórczą). Który wyraz był wcześniej, kot czy kotek?

z15137583V,kotek.jpg

Jasne że kot. Od tego wyrazu powstał wyraz kotek poprzez dodanie końcówki -ek

Wyraz podstawowy to ten wyraz, który był wcześniej, który funduje nowy wyraz, jest podstawą do jego utworzenia. Zawsze szukamy go w definicji słowotwórczej, bo w niej powinien się znaleźć.

Wyraz pochodny - to wyraz, który POCHODZI od wyrazu podstawowego, który został utworzony od wyrazu podstawowego poprzez np. dodanie końcówki lub przedrostka.

jak to będzie wyglądać w praktyce:

okienko - 'to małe okno' : wyraz podstawowy: OKNO, wyraz pochodny: OKIENKO
bucik - 'to mały but' : wyraz podstawowy: BUT, wyraz pochodny: BUCIK
nauczyciel - 'to ktoś, kto naucza' : wyraz podstawowy: NAUCZAĆ, wyraz pochodny: NAUCZYCIEL
rybak - 'człowiek, który łowi ryby' : wyraz podstawowy: RYBA, wyraz pochodny: RYBAK

Ćwiczenie 3

Podaj definicje słowotwórcze poniższych wyrazów, wskaż wyraz podstawowy i wyraz pochodny:

a) lakiernik ………………………
b) kwiatek ………………………….
c) główka …………………………
d) zameczek …………………………..
e) śniegowy ………………………..
f) góralka ……………………..
g) lisica …………………….


I na koniec: pojęcia "wyraz podzielny słowotwórczo" i "wyraz niepodzielny słowotwórczo"

siekiera10.gif

nazwy informują nas, co znaczą te pojęcia:

Wyraz podzielny słowotwórczo będziemy mogli "podzielić" jakoś, więc będzie to wyraz pochodny, np. wyraz DOMEK możemy podzielić (dom+ek), ŚNIEGOWY też możemy podzielić (śnieg+owy) itd.

Wyrazu niepodzielnego słowotwórczo nie będziemy mogli dzielić, będzie on najczęściej wyrazem podstawowym (np. wyrazu DOM nie podzielimy, podobnie jak wyrazu LIS czy ŚNIEG)


Sprawdźmy, czy wszystko zrozumieliście…

Ćwiczenie 4

Podaj definicję słownikową i słowotwórczą podanych niżej wyrazów (uwaga: w niektórych przypadkach podanie definicji słowotwórczej nie będzie możliwe - wyraz będzie wyrazem podstawowym, niepodzielnym słowotwórczo)

a) myszka …………..
b) schody ……………
c) tygrys ………………
d) obrus ………………
e) rączka …………….

Ćwiczenie 5

Podane niżej wyrazy podziel na podzielne słowotwórczo i niepodzielne słowotwórczo:

dróżka, dywan, fotelik, zamek, kwiatek, pilot, przeszyć, ugotować, milutki, kolej, palacz, zanotować, łamać, aktorka




Jeśli wszystko jest dla Was jasne, to możecie sobie teraz pozwolić na coś takiego…

sukces.gif
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 License