Cele:
- sprawnie posługujesz się językiem polskim,
- nie dajesz się zaskoczyć i rozumiesz znaczenia słów istniejących od dawna w języku polskim i tych nowoutworzonych (umiesz kombinować w tym zakresie),
- potrafisz zaskoczyć innych sprawnością językową i wymyślanymi słowami :-)
Kryteria sukcesu:
wiesz, rozumiesz, czym jest:
/
- /DEFINICJA SŁOWNIKOWA
- DEFINICJA SŁOWOTWÓRCZA
- WYRAZ PODZIELNY SŁOWOTWÓRCZO
- WYRAZ NIEPODZIELNY SŁOWOTWÓRCZO
- WYRAZ PODSTAWOWY
- WYRAZ POCHODNY//
RANKING NAJPOPULARNIEJSZYCH NEOLOGIZMÓW:
No to zaczynamy…
1. Spróbuj na początek podać definicję słowa DOM (taką np. która mogłaby się znaleźć w słowniku języka polskiego)
dom -budynek przeznaczony na mieszkania, na pomieszczenia dla zakładów pracy, instytucji; 2 mieszkanie, pomieszczenie mieszkalne, miejsce stałego zamieszkania; 3 rodzina, domownicy; mieszkanie wraz z jego mieszkańcami.
Taka definicja to definicja słownikowa, tłumacząca znaczenie danego wyrazu, odsyłająca bezpośrednio do przedmiotu.
Inny przykład: definicja słownikowa słowa KOT: zwierzę domowe o miękkiej sierści, długim ogonie, długich wąsach i łapach zakończonych pazurami itd.
Cwiczenie 1
Spróbuj podać definicję słownikową słowa krzesło i rower
Każdy wyraz w języku polskim posiada definicję słownikową, jest jednak spora grupa wyrazów, która oprócz definicji słownikowej posiada jeszcze definicję słowotwórczą.
Przyjrzyj się podanym niżej definicjom słowotwórczym i spróbuj wywnioskować czym różni się definicja słownikowa od definicji słowotwórczej:
kotek - 'mały kot'
domek - 'mały dom'
płotek - 'niski płot'
rybak - 'ktoś, kto łowi ryby'
pływalnia - 'miejsce, w którym się pływa'
spawacz - 'ktoś, kto spawa'
definicja słowotwórcza wyrazu - to taka definicja, która nie tylko tłumaczy dany wyraz, ale przede wszystkim podaje, od jakiego innego wyrazu został utworzony nowy wyraz w języku polskim, np. wyraz domek został utworzony od wyrazu dom.
Cwiczenie 2
podaj definicje słowotwórcze wyrazów:
a) kobietka ………………….
b) książeczka ……………………
c) murarz …………………
d) pisarz …………………..
e) domownik ……………………
f) czytelnik …………………………
Kolejne dwa pojęcia też są proste - WYRAZ PODSTAWOWY I WYRAZ POCHODNY
Wróćmy do słowa 'kotek'
kotek - 'to mały (lub miły) kot' (podałam właśnie definicję słowotwórczą). Który wyraz był wcześniej, kot czy kotek?
Jasne że kot. Od tego wyrazu powstał wyraz kotek poprzez dodanie końcówki -ek
Wyraz podstawowy to ten wyraz, który był wcześniej, który funduje nowy wyraz, jest podstawą do jego utworzenia. Zawsze szukamy go w definicji słowotwórczej, bo w niej powinien się znaleźć.
Wyraz pochodny - to wyraz, który POCHODZI od wyrazu podstawowego, który został utworzony od wyrazu podstawowego poprzez np. dodanie końcówki lub przedrostka.
jak to będzie wyglądać w praktyce:
okienko - 'to małe okno' : wyraz podstawowy: OKNO, wyraz pochodny: OKIENKO
bucik - 'to mały but' : wyraz podstawowy: BUT, wyraz pochodny: BUCIK
nauczyciel - 'to ktoś, kto naucza' : wyraz podstawowy: NAUCZAĆ, wyraz pochodny: NAUCZYCIEL
rybak - 'człowiek, który łowi ryby' : wyraz podstawowy: RYBA, wyraz pochodny: RYBAK
Ćwiczenie 3
Podaj definicje słowotwórcze poniższych wyrazów, wskaż wyraz podstawowy i wyraz pochodny:
a) lakiernik ………………………
b) kwiatek ………………………….
c) główka …………………………
d) zameczek …………………………..
e) śniegowy ………………………..
f) góralka ……………………..
g) lisica …………………….
I na koniec: pojęcia "wyraz podzielny słowotwórczo" i "wyraz niepodzielny słowotwórczo"
nazwy informują nas, co znaczą te pojęcia:
Wyraz podzielny słowotwórczo będziemy mogli "podzielić" jakoś, więc będzie to wyraz pochodny, np. wyraz DOMEK możemy podzielić (dom+ek), ŚNIEGOWY też możemy podzielić (śnieg+owy) itd.
Wyrazu niepodzielnego słowotwórczo nie będziemy mogli dzielić, będzie on najczęściej wyrazem podstawowym (np. wyrazu DOM nie podzielimy, podobnie jak wyrazu LIS czy ŚNIEG)
Sprawdźmy, czy wszystko zrozumieliście…
Ćwiczenie 4
Podaj definicję słownikową i słowotwórczą podanych niżej wyrazów (uwaga: w niektórych przypadkach podanie definicji słowotwórczej nie będzie możliwe - wyraz będzie wyrazem podstawowym, niepodzielnym słowotwórczo)
a) myszka …………..
b) schody ……………
c) tygrys ………………
d) obrus ………………
e) rączka …………….
Ćwiczenie 5
Podane niżej wyrazy podziel na podzielne słowotwórczo i niepodzielne słowotwórczo:
dróżka, dywan, fotelik, zamek, kwiatek, pilot, przeszyć, ugotować, milutki, kolej, palacz, zanotować, łamać, aktorka
Jeśli wszystko jest dla Was jasne, to możecie sobie teraz pozwolić na coś takiego…